Kim są sygnaliści? Dlaczego ta grupa potrzebuje szczególnej ochrony? Co to jest działanie odwetowe? Co zmieniło się dla sygnalistów w kodeksie pracy od września 2024? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź w naszym artykule.

Kim jest sygnalista?

Według Parlamentu Europejskiego sygnalistą można nazwać „Osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą”.

Według powyższego sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowość lub naruszenia, do których doszło lub dochodzi w miejscu pracy. Najczęściej sygnalistą jest pracownik, jednak może nim również zostać np.: partner biznesowy, kandydat do pracy, podwykonawca, klient lub były pracownik. Oznacza to, że pomiędzy sygnalistą a środowiskiem, w którym dochodzi do nieprawidłowości, musi istnieć powiązanie.

Jakie naruszenia może zgłosić sygnalista?

Sygnalista zgłasza naruszenia w obszarze, m.in.:

• korupcji,
• ochrony konsumenta,
• ochrony środowiska,
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych,
• ochrony prywatności danych,
• zamówień publicznych,
• przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• interesów finansowych Skarbu Państwa RP, jednostki terytorialnej lub UE,
• handlu ludźmi.

Jak zgłosić naruszenie?

Sygnalista ma trzy możliwości, aby zgłosić naruszenie w środowisku pracy:

• zgłoszenie wewnętrzne – zgłasza nieprawidłowości do odpowiedniej komórki we własnej organizacji;
• zgłoszenie zewnętrzne – zgłasza naruszenie do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich;
• zgłoszenie publiczne – podaje informację o naruszenia do wiadomości publicznej np. poprzez media społecznościowe.

Ochrona sygnalisty

Decyzja osoby o zgłoszeniu naruszenia prawa niesie za sobą ryzyko negatywnych konsekwencji ze strony pracodawcy. W związku z tym sygnaliście potrzebna jest ochrona, którą zapewnia odpowiednia ustawa.

Już od momentu zgłoszenia nieprawidłowości w organizacji sygnaliście przysługuje ochrona. Warunkiem jest uzasadnione przekonanie, że naruszenie, które zostało zgłoszone, jest złamaniem przepisów prawa i jest faktycznie stwierdzone.

Organ publiczny, który jest właściwym do podjęcia działań w związku ze zgłoszeniem naruszenia, na prośbę sygnalisty wydaje zaświadczenie, w którym potwierdza, że zgłaszający podlega ochronie zgodnie z 2 rozdziałem ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U poz. 928).

Czym jest działanie odwetowe?

Jest to bezpośrednie lub pośrednie działanie ze strony organizacji, w której doszło do złamania przepisów prawa, które narusza ochronę sygnalisty.

Działania odwetowe są zakazane i mogą polegać, m.in na.:

• wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy,
• negatywnej opinii o pracy,
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia,
• zdegradowaniu ze stanowiska,
• działaniach zmierzających do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy przez sygnalistę,
• mobbingu,
• dyskryminacji,
• nałożeniu na sygnalistę kar finansowych,
• wstrzymaniu awansu;
• niezawarciu umowy, jeśli sygnalistą jest osoba kandydująca na pracownika w danej organizacji,
• pominięciu przy przyznawaniu premii,
• zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków służbowych,
• wyrządzeniu innej krzywdy niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Sama groźba lub próba podjęcia takich działań również stanowią działanie odwetowe. W razie podjęcia działań odwetowych i zgłoszeniu przez sygnalistę do odpowiedniego organu takiego zajścia to pracodawca jest zobowiązanych do udowodnienia, że jego działania nie mają charakteru odwetowego i nie mają związku z dokonanym zgłoszeniem.

Zmiany dla sygnalistów od września 2024 r.

Dotychczas w polskim systemie prawnym nie było żadnej całościowej regulacji poświęconej sygnalistom w organizacji. Od 25 września 2024 wejdą w życie przepisy, które nałożą na podmioty zatrudniające powyżej 50 osób obowiązek wdrożenia odpowiednich rozwiązań związanych z ochroną osób zgłaszających nieprawidłowości.

Nowa ustawa nałoży na organizację obowiązki pomagające zapewnić sygnalistom ochronę i odpowiednią procedurę zgłaszania:

• monitorowanie poziomu zatrudnienia,
• stworzenie procedury zgłoszeniowej – stworzenie odpowiednich kanałów komunikacji,
• utworzenie lub wyznaczenie jednostki organizacyjnej do przyjmowania zgłoszeń,
• wyznaczenie jednostki organizacyjnej lub osoby fizycznej w ramach struktury organizacji upoważnionej do weryfikacji zgłoszeń i podejmującej odpowiednie działania następcze,
• stworzenie rejestru zgłoszeń – numer zgłoszenia, przedmiot naruszenia, dane osobowe sygnalisty, adres do kontaktu sygnalisty, datę zgłoszenia, informację o działaniach podjętych w związku ze zgłoszeniem, datę zakończenia sprawy,
• przeprowadzenie konsultacji np. z zakładowymi związkami zawodowymi,
• zadbanie o ochronę danych osobowych – dotyczy to zarówno sygnalisty, jak i osób, których dotyczy zgłoszenie, świadków czy pokrzywdzonych.

Należy pamiętać, że ustawa o sygnalistach chroni również pracodawców przed nieuczciwymi zgłoszeniami. Dyrektywa unijna zobowiązuje wszystkie Państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów, które skutecznie będą odstraszać osoby dokonujące fałszywych zgłoszeń lub ujawniających nieprawdziwe informacje. Sankcje za dokonanie fałszywych oskarżeń są surowe i mogą wynosić do 2 lat pozbawienia wolności.

Przydatny link:

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ochrona sygnalistów – https://www.gov.pl/web/rodzina/ochrona-sygnalistow

Artykuł przygotowała Karolina Gębarowska