Zanim przejdziemy do konkretnych krajów, warto zrozumieć, że w Unii Europejskiej obowiązują dyrektywy, które ustanawiają minimalne standardy dotyczące urlopów rodzicielskich i równowagi między pracą a życiem prywatnym:

– Dyrektywa (UE) 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym i prywatnym dla rodziców i osób sprawujących opiekę przewiduje m.in. co najmniej 4 miesiące urlopu rodzicielskiego, z czego co najmniej 2 miesiące mają być nieprzenaszalne na drugiego rodzica.

– Przepisy te nakładają na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia pewnych reguł dotyczących elastyczności (np. możliwość pracy w niepełnym wymiarze) oraz ochrony przed zwolnieniem po powrocie z urlopu.

– W ramach UE każdemu pracownikowi (niezależnie od płci) przysługuje prawo do urlopu rodzicielskiego (lub adopcyjnego) niezależnie od rodzaju umowy (etat, część etatu) — choć wynagrodzenie czy inne warunki zależą od prawa krajowego.

To oznacza, że na emigracji (gdy pracujesz w kraju UE na warunkach lokalnych) generalnie przysługują Ci prawa analogiczne jak obywatelom tego kraju — choć w szczegółach mogą występować wyjątki związane ze stażem, rodzajem pozwolenia na pobyt/pracę itp.

W praktyce — dla rodziców emigrantów najważniejsze kwestie, które trzeba sprawdzić to:

1. Czy prawo do urlopu zależy od długości zatrudnienia?
2. Czy podczas urlopu rodzicielskiego/innych przerw przysługuje ochrona miejsca pracy (zakaz zwolnienia)?
3. Czy urlop jest w pełni płatny, częściowo płatny albo bezpłatny?
4. Czy można pracować w niepełnym wymiarze w czasie urlopu (elastyczny tryb)?
5. Czy status migracyjny / pozwolenie na pobyt wymaga pewnych warunków, aby korzystać z tych uprawnień?

1. Niemcy

Urlop rodzicielski (Elternzeit) i zasiłek rodzicielski (Elterngeld)

W Niemczech są dwa główne mechanizmy:

• Elternzeit – urlop rodzicielski (prawo do pozostawania poza pracą lub pracy w niepełnym wymiarze)
• Elterngel – – zasiłek rodzicielski, czyli świadczenie państwowe jako częściowe rekompensowanie utraty dochodu

Warunki i cechy Elternzeit:

• Pracownik (zatrudniony, w trakcie kształcenia zawodowego itp.) może zgłosić wniosek o Elternzeit do pracodawcy.
• Można go wykorzystać do momentu, gdy dziecko kończy osiem lat, choć część urlopu (maksymalnie 12 miesięcy) może być przesunięte na późniejszy okres.
• W czasie Elternzeit pracodawca nie musi wypłacać wynagrodzenia (chyba że strony umówią się inaczej) — formalnie umowa o pracę jest zawieszona albo pracownik pracuje w ograniczonym wymiarze.
• Pracownik ma ochronę przed zwolnieniem przez cały czas trwania Elternzeit (z wyjątkiem wyjątkowych przypadków i za zgodą urzędu).

– Możliwość pracy w niepełnym wymiarze — do 32 godzin tygodniowo – i otrzymywania części wynagrodzenia.

Zasiłek Elterngeld

– Elterngeld ma charakter rekompensujący — dla rodziców, którzy ograniczają lub wstrzymują pracę, by opiekować się dzieckiem.

– Świadczenie wynosi  65‑100 % dotychczasowego dochodu netto , w zależności od jego poziomu, z określonymi minimalnymi i maksymalnymi progami (np. minimum 300 €, maksymalnie 1800 € miesięcznie).

– Czas, przez który można pobierać Elterngeld, zależy od tego, jak rodzice podzielą urlop — razem można otrzymać do 14 miesięcy, jeśli oboje rodzice wezmą udział (m.in. tzw. „months for fathers”)

– Istnieje opcja  ElterngeldPlus, która pozwala wydłużyć okres wypłat, ale przy niższym miesięcznym świadczeniu, zwłaszcza jeżeli praca w niepełnym wymiarze jest łączona z zasiłkiem.

Uwagi dla emigrantów w Niemczech

– Aby mieć prawo do Elterngeld, poza zatrudnieniem, trzeba spełniać warunki dotyczące zamieszkania / statusu pobytu (np. obywatel UE, karta niebieska UE, zezwolenie na pracę).

– Jeśli w trakcie Elternzeit i redukcji wymiaru pracy dochód spada poniżej wymaganego minimum dla karty niebieskiej UE, istnieje ryzyko, że urząd imigracyjny może zakwestionować spełnianie warunków.

– Wniosek o Elternzeit musi być składany z odpowiednim wyprzedzeniem (zwykle 7 tygodni przed planowanym rozpoczęciem).

2. Holandia

W Holandii obowiązują reguły dotyczące  ouderschapsverlof  (urlop rodzicielski) oraz generalne świadczenia dla partnerów (partner leave).

Główne zasady

– Pracownicy mają prawo do  26 tygodni urlopu rodzicielskiego  (do momentu, gdy dziecko skończy 8 lat) — w wymiarze odpowiadającym ich normalnemu tygodniowemu wymiarowi godzin.

– Z tych 26 tygodni  9 pierwszych tygodni są płatne  — zasiłek rodzicielski wynosi zwykle 70 % stawki dziennej. Pozostałe tygodnie (17) pozostają niepłatne, choć możliwe jest elastyczne rozłożenie ich w czasie.

– Wniosek o urlop należy złożyć u pracodawcy pisemnie z co najmniej  2‑miesięcznym wyprzedzeniem  (2 miesiące przed planowanym rozpoczęciem).

– Pracodawca może odmówić, ale tylko z ważnych przyczyn operacyjnych — i musi skonsultować to z pracownikiem co najmniej 4 tygodnie przed planowanym urlopem.

– Pracownicy zaczynają mieć prawo do tego urlopu natychmiast po rozpoczęciu pracy — nie ma wymogu długiego stażu.

Uwagi dla emigrantów

– Prawo do urlopu przysługuje niezależnie od narodowości, jeśli jesteś zatrudniony w Holandii i objęty tamtejszym prawem pracy.

– Jednak świadczenie płatne (te 9 tygodni) zależy od warunków składek ubezpieczeniowych, dochodu itp.

– Ponadto często obowiązują przepisy układów zbiorowych pracy (CAO), które mogą przewidywać korzystniejsze warunki niż minimum ustawowe.

3. Wielka Brytania

System urlopów rodzicielskich w Wielkiej Brytanii (zarówno w Anglii, Szkocji, Walii jak i Irlandii Północnej) składa się z kilku elementów: urlop macierzyński, paternity leave (ojcowski), shared parental leave (wspólny dla rodziców) oraz prawa do niepłatnego urlopu rodzicielskiego.

Podstawowe regulacje

– Każdy pracownik ma prawo do  13 tygodni niepłatnego urlopu rodzicielskiego  w okresie pierwszych pięciu lat życia dziecka (przy spełnieniu warunku co najmniej 1 roku zatrudnienia).

– Ojcowie mają prawo do  2 tygodni płatnego urlopu ojcowskiego  (statutory paternity leave), jeśli spełniają określone warunki (min. 26 tygodni pracy u danego pracodawcy do tygodnia 15 przed przewidywanym tygodniem porodu).

– W systemie istnieje również  Shared Parental Leave (SPL)  — rodzice mogą podzielić między siebie niektóre tygodnie urlopu i płatności (do 50 tygodni urlopu i 37 tygodni płatnego leave) — lecz tylko jeżeli spełniają określone wymagania co do zarobków i okresów zatrudnienia.

– Prawo do urlopu rodzicielskiego (niepłatnego) przysługuje tym pracownikom, którzy mają co najmniej 1 rok zatrudnienia.

– Pracodawcy nie muszą płacić za ten urlop rodzicielski, chyba że oferują lepsze warunki niż minimum ustawowe.

Uwagi dla emigrantów

– Pracując w Wielkiej Brytanii — nawet jako obcokrajowiec — jeśli jesteś pracownikiem zatrudnionym przez firmę na warunkach brytyjskich, masz prawo do powyższych urlopów, o ile spełnisz warunki zatrudnienia i długości pracy.

– W przypadku osób z prawem pracy spoza UK, często istotne może być to, czy dana firma objęta jest brytyjskim prawem pracy (np. praca zdalna dla firmy spoza UK może być inaczej traktowana).

– Obecnie w UK trwa przegląd systemu urlopów rodzicielskich i płatności, możliwe zmiany zwiększające elastyczność i wsparcie dla rodzin.

4. Norwegia

Norwegia ma jeden z najbardziej rozbudowanych systemów urlopów rodzicielskich w Europie, z dużą elastycznością i wysokim poziomem świadczeń.

Zasady główne

– Aby mieć prawo do parytetowego świadczenia rodzicielskiego – (parental benefit), trzeba być ubezpieczonym w systemie norweskim i mieć dochód za co najmniej  6 z ostatnich 10 miesięcy  przed rozpoczęciem urlopu.

– Rodzice mogą wybrać między

–  49 tygodni z 100 % płatnością

–  59 tygodni z 80 % płatnością

– Dodatkowo prawo do  dodatkowego niepłatnego urlopu  (unpaid leave) do roku w związku z każdym urodzeniem/adopcją.

– Część urlopu (częściowo) jest zarezerwowana dla matki (okres przed porodem i po porodzie), a także tzw. *quota – ojcowska (część urlopu, która przypada wyłącznie ojcu/partnerowi).

– Możliwe jest połączenie pracy w niepełnym wymiarze z pobieraniem świadczenia — czyli elastyczne rozwiązania („graded parental leave”).

– Pracownik powinien powiadomić pracodawcę jak najszybciej o planowanym urlopie; przy dłuższych okresach urlopu wymagane są wcześniejsze zgłoszenia.

Uwagi dla emigrantów

– Jeśli mieszkasz i pracujesz w Norwegii i jesteś objęty systemem ubezpieczeń społecznych (folketrygden), masz prawo do tych świadczeń, niezależnie od pochodzenia.

– Osoby samodzielnie zatrudnione lub freelanserzy również mogą być uprawnieni, jeżeli są członkami systemu ubezpieczeń społecznych.

– Przykładowo, wymóg „6 z 10 miesięcy” oznacza, że praca i zapewnione ubezpieczenie są kluczowe — jeśli ktoś dopiero przybył i nie spełnia tego kryterium, może nie być uprawniony do pełnych świadczeń.

5. Czechy

W Czechach obowiązują regulacje dotyczące mateřská (urlop macierzyński), otcovská (urlop ojcowski/paternité) oraz rodičovská dovolená (urlop rodzicielski / świadczenie rodzicielskie).

Zasady główne

– Kobieta (matka) ma prawo do  mateřská  – urlopu macierzyńskiego (zasiłku macierzyńskiego) — okres zależy od liczby dzieci i długości ciąży.

– Ojcowie mają prawo do  otcovská  – urlopu ojcowskiego, który musi zacząć się w ciągu 6 tygodni od narodzin dziecka.

–  Urlop rodzicielski (rodičovská dovolená / parental leave)  może być wykorzystany do momentu, gdy dziecko ukończy 3 lata.

– Podczas urlopu rodzicielskiego obowiązuje ochrona przed zwolnieniem; pracodawca musi umożliwić powrót do pierwotnego stanowiska lub równoważnego po powrocie.

– Świadczenie rodzicielskie (parental allowance) – rodzic otrzymuje określoną kwotę pieniężną w zależności od tego, jak długo wybiera pobierać świadczenie. W Czechach istnieje pula kwoty (np. 300 000 CZK lub 350 000 CZK w przypadku wieloraczków), którą można rozłożyć na maksymalnie 31 miesięcy (lub do 4 lat w zależności od umów).

– W 2023 roku wprowadzono nowelizację Kodeksu Pracy, wymagającą pisemnego zgłoszenia urlopu co najmniej  30 dni przed rozpoczęciem  (chyba że istnieją ważne powody) (§ 196 Kodeksu Pracy).

– W ramach wdrożenia dyrektywy UE o równowadze między życiem zawodowym i prywatnym, Czechy mają obowiązek zapewnić  10 dni urlopu ojcowskiego  oraz  4 miesiące urlopu rodzicielskiego , z czego 2 miesiące nieprzenaszalne.

Uwagi dla emigrantów w Czechach

– Cudzoziemcy mają dostęp do tych praw pod warunkiem, że są objęci czeskim systemem ubezpieczeń społecznych i są zatrudnieni w czeskiej firmie lub mają status ubezpieczenia w Czechach.

– W przypadku, gdy oboje rodzice pracują w różnych krajach UE, istnieje potrzeba ustalenia, które państwo odpowiada za świadczenia rodzinne (zasada koordynacji ubezpieczeń społecznych).

– Wniosek o świadczenie rodzicielskie można składać z pewnym wyprzedzeniem i co do zasady świadczenie może być wypłacane wstecz (do 3 miesięcy od daty aplikacji)

6. Stany Zjednoczone (USA)

System amerykański wyróżnia się zasadniczo od modeli europejskich — w USA nie istnieje federalny obowiązek płatnego urlopu rodzicielskiego dla wszystkich pracowników.

Podstawowe regulacje

–  FMLA (Family and Medical Leave Act, 1993)  gwarantuje do  12 tygodni urlopu bezpłatnego , chronionego prawnie (z zachowaniem miejsca pracy i kontynuacją ubezpieczenia grupowego) dla pracowników zatrudnionych co najmniej 12 miesięcy, spełniających minimalne godziny pracy i pracujących w zakładach zatrudniających min. 50 pracowników w promieniu 75 mil.

– FMLA obejmuje urlop związany z narodzinami dziecka, adopcją, opieką nad dzieckiem ze stanem zdrowia wymagającym opieki oraz inne poważne stany zdrowotne.

– Dla pracowników federalnych (agencje rządowe USA) obowiązuje  Federal Employee Paid Leave Act (FEPLA) , która daje do 12 tygodni płatnego urlopu rodzicielskiego (dla kwalifikujących się pracowników federalnych), zastępując obowiązujący FMLA w tym zakresie.

– W sektorze prywatnym większość pracodawców  nie jest zobligowana  do zapewnienia płatnego urlopu rodzicielskiego — to zależy od polityki firmy lub od prawa stanowego.

– W niektórych stanach istnieją przepisy stanowe nakazujące płatne lub częściowo płatne urlopy rodzinne (Paid Family and Medical Leave, PFML) — np. w Kalifornii, Nowym Jorku, New Jersey i innych.

Uwagi dla emigrantów w USA

– Jako obcokrajowiec pracujący w USA (lub będący zatrudnionym w amerykańskiej firmie), prawa do FMLA masz wtedy, gdy spełnisz warunki zatrudnienia, niezależnie od obywatelstwa.

– Jednakże brak obowiązkowości płatnego urlopu oznacza, że nawet jeśli masz prawo do urlopu chronionego, możesz nie otrzymać wynagrodzenia — musisz wtedy polegać na zapasach urlopowych, zwolnieniach chorobowych itp.

– Jeśli twój stan przewiduje PFML, zapoznaj się z regulacjami stanu, ponieważ mogą zapewniać dodatkowe benefity.

– Federalny urlop płatny (FEPLA) dotyczy tylko pracowników federalnych — prywatne firmy mogą (ale nie muszą) oferować lepsze warunki.

Kilka praktycznych wskazówek i uwag:

–  Sprawdź lokalne przepisy i warunki umowy  — nawet w krajach UE mogą istnieć szczególne regulacje lub lepsze warunki wynikające z układów zbiorowych.

–  Uwzględnij status migracyjny / pozwolenie na pracę  — w niektórych krajach (np. Niemcy) dostęp do zasiłku rodzicielskiego zależy od posiadania odpowiedniego zezwolenia na pracę.

–  Złóż wnioski z wyprzedzeniem  — większość krajów wymaga pisemnych zgłoszeń z kilkutygodniowym (lub kilkumiesięcznym) wyprzedzeniem.

–  Zabezpiecz się finansowo  — w krajach, gdzie urlop nie jest płatny lub częściowo płatny, warto odłożyć środki awaryjne lub skorzystać z częściowego łączenia pracy z urlopem.

–  Skonsultuj się z lokalnymi instytucjami / organizacjami dla emigrantów  — często w większych miastach dostępne są centra porad dla obcokrajowców, kancelarie prawne lub organizacje non-profit pomagające w sprawach socjalnych.

–  Dokumentuj swój status zatrudnienia i ubezpieczenia społecznego  — często wymagane będą zaświadczenia o pracy, odprowadzaniu składek czy dochodach z okresu poprzedzającego urlop.

 

✍️ Artykuł przygotowała Małgorzata Najder