Andrzejki nazywane również jędrzejówkami i jędrzejkami to jedno z tradycyjnych polskich świąt. Obchody przypadają na wigilię świętego Andrzeja z 29 na 30 listopada, ale dzień ten jest obchodzony nie tylko w Polsce.

Historia Andrzejków

Pierwsze polskie przekazy o święcie pochodzą z XVI wieku. Według podań obchody przywędrowały do nas z Grecji o czym świadczyć ma etymologia imienia (Andress , andros – grec. Mąż). Świętemu Andrzejowi przypisywano rolę przydzielającego mężów, a także patrona małżeństw. Andrzej był także obiektem kultu wśród plemion starogermańskich oraz celtyckich. W ich wierzeniach był patronem urodzaju oraz płatności. Natomiast w chrześcijańskiej tradycji święty Andrzej był jednym z apostołów, a także patronem Grecji oraz Szkocji.

Niegdyś andrzejkowe tradycje były przeznaczone wyłącznie dla niezamężnych panien i miały charakter tylko matrymonialny. Ich męskim odpowiednikiem były katarzynki (obchodzone w nocy z 24 na 25 listopada).

Wróżby andrzejkowe miały charakter indywidualny i bardzo poważny. W tę noc panny miały wywróżyć swojego przyszłego męża. Od kilkudziesięciu lat święto to łączy zarówno kobiety, jak i mężczyzn i koncentruje się na hucznej zabawie, ostatniej przed nadchodzącym adwentem.

Andrzejkowe zabawy

Podczas andrzejkowej nocy oprócz tańców i zabaw nie możemy zapomnieć o wróżbach! Jedną z najpopularniejszych zabaw jest przelewanie wosku przez klucz, odlany kształt miał symbolizować przyszłego męża. Nieco inną zabawą jest losowanie przedmiotów, wylosowana rzecz pokazuje, co nam przyniesie przyszłość: obrączka – ślub, liść – staropanieństwo, różaniec – pójście do zakonu, moneta – bogactwo. Podczas szkolnych andrzejkowych zabawa popularne jest wypisywanie imion damskich na jednej kartce, natomiast męskich na drugiej. Następnie uczniowie losowo przepijają odwrót kartki i w ten sposób odkrywają imię przyszłego wybranka lub wybranki.
W dawniejszych czasach popularne były także:

– wysiewanie lnu i konopi, które następnie zagrabiano męskimi spodniami – miało to sprowadzić do domu kandydata na małżonka;

– ustawianie od ściany do progu kolejno damskich butów, ta z panien, której but jako pierwszy dotarł „na próg” miała wyjść za mąż jako pierwsza;

– dziewczęta dawały psu pieczone pierożki lub placki, ta której przysmak został zjedzony jako pierwszy, mogła liczyć na szybki ślub;

Gdzie obchodzone są Andrzejki?

Dzień świętego Andrzeja obchodzony jest również poza Polską. Jednak w różnych krajach ma on inny charakter.

W Szkocji 30 listopada jest świętem narodowym wolnym od pracy i szkoły. Odbywają się wówczas różne imprezy związane z kultywowaniem tradycji i historii. W restauracjach przygotowane jest specjalne rybne menu, gdyż patron, święty Andrzej był rybakiem. Podobnie, jak w innych krajach, również w Szkocji mają miejsce liczne wróżby przeznaczone głównie dla panien poszukujących wybranka.

W Ukrainie adwent zaczyna się 2 tygodnie później, więc i święto Andrzeja przypada na 13 grudnia. Wówczas to dziewczęta, a zwłaszcza panny spotykają się, by wspólnie przygotowywać naleśniki i słodkości. Tradycja ta ma ułatwić szybsze znalezienie męża. Dzień ten jest także okazją do psot, uważa się, że rodzina, która doświadczy największej liczby żartów szybciej wyda córkę za mąż.

Nasi południowi sąsiedzi – Słowacy i Czesi również stawiają na słodką celebrację Andrzejek. W dzień ten przygotowują ciastka przypominające pączki, które zamiast nadzienia mają karteczki z imionami mężczyzn z otoczenia panny. Ciastka są smażone na głęboki tłuszczu, a to które wypłynie jako pierwsze, zdradzi imię przyszłego męża.

Rumuni w wigilijną noc świętego Andrzeja pozbywają się złych duchów i oczyszczają domy z negatywnej energii. Niezwykle ważną rolę odgrywa tutaj czosnek, który należy zjeść przed ułożeniem się do snu. Tradycją jest także układanie czosnkowych warkoczy przed drzwiami, na parapetach oraz w kominach. Rumuńskie dziewczyny kładą pod poduszkę 41 ziaren pszenicy, jeśli przyśni im się ich kradzież wówczas będzie to znak pomyślności.

W Bułgarii 30 listopada to Dzień Niedźwiedzia (Edrei). Według jednej z legend święto pochodzi od historii o ukaraniu złej macochy, która faworyzowała swoją córkę i gnębiła pasierbicę. Wędrowny staruszek postanowił ukarać kobietę zamieniając jej dziecko w niedźwiedzia. Inne podania nawiązują do historii świętego Andrzeja, który żalił się Bogu, że nie wyznaczył terminu, kiedy ludzie mogliby go czcić. Wówczas Bóg stwierdził, że ten kto nie będzie  wspominał świętego, zostanie zamieniony w niedźwiedzia. W Edrei wszystkie bułgarskie matki wrzucają do ognia kolby kukurydzy, by odgonić złe duchy od ich córek.

Artykuł przygotowała Magdalena Cerecka